Nature Based Solutions
Onze kust en het hinterland zijn uiterst kwetsbaar voor overstromingen vanuit de Noordzee bij zware stormvloed. Een goede kustbescherming is dan ook noodzakelijk.
Vroeger vormden harde infrastructuren zoals zeedijken de norm om de nodige bescherming te bieden. Door de jaren heen zijn Nature Based Solutions, waarbij natuurlijke processen deel uitmaken van de oplossing, aan belang gaan winnen. De zandsuppleties die we uitvoeren sluiten aan bij deze internationaal onderschreven aanpak.
Voordelen en uitdagingen
Hogere en bredere stranden hebben heel wat voordelen:
goede bescherming tegen stormvloed. Een hoog en breed strand breekt stormgolven. Ze verliezen er hun energie op voor ze schade kunnen toebrengen aan de dijk en achterliggende bebouwing. De zeedijk biedt nog extra bescherming in extreme situaties.
Versterking van de kustdynamiek en ecosysteemdiensten.
Meer ruimte voor recreatie
Goedkoper en eenvoudiger herstel bij stormschade.
Tegelijk brengt het aanvoeren van extra zand ook een aantal uitdagingen met zich mee:
Meer zand kan bij veel wind leiden tot zandoverlast op de zeedijk, de rijweg of de tramsporen. De gemeenten en De Lijn staan in om dat zand te verwijderen.
Suppleties verstoren tijdelijk het ecosysteem van de kust.
Na stormvloed kunnen er kliffen ontstaan. Bij grote niveauverschillen die een risico vormen voor recreatie breken we de kliffen.
Er lopen heel wat verschillende projecten en onderzoeken om een efficiënt antwoord te bieden op deze uitdagingen.
Duin voor dijk
Een duin zeewaarts van de zeedijk zorgt voor een grotere zandbuffer. Die biedt dus meer bescherming tegen overstroming.
Het helmgras, een typische duinvegetatie, draagt niet alleen bij aan het ecologisch aspect maar houdt het zand ook beter vast. Minder zandoverlast dus.
In Middelkerke en Raversijde (Oostende) legde MDK samen met de betrokken gemeente een duin voor dijk aan.
We willen in eerste instantie nagaan in welke mate de duinstrook zand opvangt. We weten dat er een groot potentieel is maar concrete cijfers ontbreken.
De UGent en KULeuven monitoren de aangroei van de duin op regelmatige tijdstippen. In de aangeplante vakken experimenteerden we met verschillende opstellingen van de vegetatie. De variatie in hoogte of dichtheid van de rijshouthagen en het helmgras moet ons meer informatie geven over de ideale aanlegmethode.
Naast de wetenschappelijke conclusies moeten deze projecten ook meer draagvlak creëren voor deze natuurlijke oplossingen. Hogere duinen verstoren het zeezicht vanop de zeedijk. De proefprojecten zullen ons leren hoe een duin in hoogte evolueert en hoe we dit kunnen sturen.
Beide proefprojecten worden meegefinancierd door het Interreg 2 Zeeën project SARCC: Sustainable and Resilient Coastal Cities. De inzichten uit de projecten zullen gedeeld worden met de projectpartners en de kuststakeholders.
Het proefproject in Raversijde maakt deel uit van een Living Lab, dat MDK samen met het Waterbouwkundig Laboratorium opricht. Een Living Lab is een gekend concept waarbij wetenschappelijk onderzoek gevoerd wordt in een realistische context.
Ook andere partners (private en academische) kunnen gebruik maken van de locatie om onderzoek te voeren. Deze kennis kan vervolgens vermarkt worden in internationale projecten.
Raversijde Middelkerke Oosteroever Knokke-HeistVooroeversuppletie
De vooroever is het gedeelte van het strand dat altijd onder water ligt. Ze is belangrijk voor de morfologische zanddynamiek van de kustlijn en het dempen van de golven. De vooroever heeft dus een impact op zowel kustbescherming als op de ecosysteemdiensten.
Eens de vooroever is aangevuld met zand zorgen het getij, de golfslag en de wind voor een natuurlijke aangroei van het strand. Extra zand op de vooroever draagt bij aan de kustveiligheid. Tegelijkertijd is de impact op het ecosysteem kleiner dan bij een grote suppleties van het strand zelf. Een vooroeversuppletie biedt weinig opties qua multifunctioneel gebruik.
Een kleinschalige vooroeversuppletie in Oostende leerde ons dat deze zeer stabiel is en weinig neiging tot verspreiding vertoont. In Knokke met de aangevulde vooroever dienen als fundering voor de nieuwe strandsuppletie. We zullen dit monitoren om de evolutie te bekijken.
De goede werking van een vooroeversuppletie is afhankelijk van de locatie. Op de ene plaats zal het beter presteren dan op een andere.
Een test op grotere schaal is aangewezen om de impact en effectiviteit van een vooroeversuppletie verder te onderzoeken.
Om de kosten te beperken kan zand uit andere grote infrastructuurwerken gebruikt worden. Belangrijke factoren daarbij zijn de korrelgrootte, de milieuhygiënische kwaliteit van het zand en de transportafstand.
Zandbanken verhogen en ecorif
Foto VLIZ - Sven Van Haelst uit eindrapport Coastbusters
Een derde mogelijks is zandbanken verhogen.
In het kader van zeewering lijkt dit meer geschikt in gebieden met een kleinere getijslag. Om stormgolven voldoende te dempen zouden de zandbanken tot enkele meter boven hoog water moeten komen. Dat bleek uit een proefproject waarbij de KULeuven de Broersbank monitorde en modelleerde.
Zo'n kunstmatig rif is net als grootschalige verdiepingen, een techniek in volle ontwikkeling. Succes is hierbij niet altijd gegarandeerd.
Een zandbank verhogen met natuurlijke materialen levert een belangrijk ecologisch voordeel.
Het private project Coastbusters voert verder onderzoek naar een ecorif. Ze testen met drie soorten natuurlijke fundering: schelpkokerwormen, mosselen en zeewier. Het onderzoek bestaat uit drie verschillende fases:
onderzoek naar de levensvatbaarheid van de substraten in onze woelige kustwateren. (Fase al uitgevoerd)
Onderzoek naar rifvorming met de mossel als basis. (in uitvoering)
Onderzoek naar het effect van een ecorif op zandfixatie en kustveiligheid. (toekomst)
Zandmotor
Een alternatief voor regelmatige onderhoudssupleties is een zandmotor. Dat is een grote hoeveelheid zand in de vorm van een schiereiland langs de kust.
Op de locatie van de zandmotor is er een plotse ecologische impact. Op de aanliggende zones is de zandaanvoer gespreid en is de ecologische impact kleiner.
Het grote zandvolume van een zandmotor houdt lokaal hoge waterstanden tegen. Het biedt dus een goede bescherming tegen stormvloed. In de aanpalende zones is dat pas na verloop van tijd het geval, als het zand van de zandmotor zich meer verspreid heeft.
Naast het positieve effect op de kustbescherming is een zandmotor ook een belangrijke meerwaarde voor de natuur en recreatie.
Nederland legde met succes al een zandmotor aan. Uit monitoring blijkt dat de verspreiding van het zand minder snel gaat dan ingeschat. Men gaat er bij een zandmotor vanuit dat de zones ernaast pas op latere termijn zand nodig hebben.
Het Waterbouwkundig Laboratorium voerde op vraag van MDK een verkennende studie uit naar de meest kansrijke plaatsen voor een zandmotor langs onze kust. Op basis van die gegevens kunnen we het onderwerp van een zandmotor verder onderzoeken.
De aanleg van een zandmotor is duur. Toch is het heel belangrijk om ook met deze nieuwe vorm van kustbescherming verder in zee ervaring op te doen.
Natuurbeheer stranden
Naast de menselijke ingrepen is het belangrijk om de veerkracht van het bestaande natuurlijke systeem te vergroten.
Langs de hoogwaterlijn kunnen embryonale duinen ontstaan. Betreding, machinale reiniging van zand op de zeedijken, wegen en paden en nivellering van de hoge stranden kunnen de begroeiing bedelven onder het zand. De menselijke druk verhindert zo de groei van robuuste duinen.
De lockdown in het voorjaar van 2020 maakte dit zichtbaar. Er was duidelijk meer begroeiing op de stranden te zien doordat er weinig mensen of machines op het strand waren.
In de meest waardevolle zones reinigen de gemeentes niet meer machinaal. Manuele reiniging is veel selectiever en duurzamer voor de natuurlijke ontwikkeling. We legden dit contractueel vast in de strand- en zeedijkconcessies met de kustgemeenten.
Op Oosteroever in Oostende is een zone afgebakend om de begroeiing te beschermen tegen machines die de wandeldijk vrij maken van zand. De natuurlijke duinontwikkeling versterkt er de ecologische waarden en de kustveiligheid. Om de natuur een handje te helpen, plantten we helmgras aan.
Voor de duinenrij die direct aan de kust grenst (de zeereepduinen) en duin- en strandovergangen maken we natuurbeheerplannen op.
Zo is er een duidelijk kader om zowel kustbescherming als recreatie een plaats te geven én de natuur toch alle kansen te geven. Op dit moment inventariseren we alle zones. Er zijn nog geen concrete voorstellen gemaakt.
Samenwerken aan Nature Based Solutions
De opgesomde oplossingen hebben niet alleen betrekking op kustveiligheid. Verschillende vakgebieden voeren er dan ook onderzoek naar:
Agentschap MDK (afdeling Kust) en het Waterbouwkundig Laboratorium focussen op het aspect kustveiligheid.
Het agentschap voor Natuur en Bos en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek leveren inzichten over de natuurontwikkeling.
De academische wereld ondersteunt de monitoring en verder onderzoek.
Vanuit de private sector ontstaan initiatieven om onderzoek te voeren en verder te vermarkten.
De internationale partners uit het SARCC-project wisselen inzichten en ervaringen uit, zowel onderling als met regionale en lokale overheden en de academische wereld.
Voor Vlaanderen werkt het Departement Omgeving (T.OP Kustzone of Territoriaal OntwikkelingsProgramma) mee aan de sensibilisering en de projectcommunicatie. Overige Vlaamse partners zijn Stad Oostende, gemeente Middelkerke en Vives Hogeschool.
De conclusies uit het project zullen binnen het project Kustvisie meegenomen worden.
Conclusie
Het is van groot belang dat we tijdig ervaring opdoen met nieuwe vormen van kustbescherming, ook verder in zee. Dat moet ons voldoende kennis opleveren om op tijd de juiste beslissingen te kunnen nemen voor een veilige en mooie kust op langere termijn. Naast de verdere uitvoering van het Masterplan Kustveiligheid zijn daarom ook volgende aspecten belangrijk:
Het huidige kustbeheer verder verfijnen en optimaliseren. Onderzoek naar de verschillende Nature Based Solutions draagt hiertoe bij.
Optimaliseren van de suppletiestrategie: regelmatig een klein volume suppleren vs eenmalig een groot volume. Het onderzoek naar de zandmotor en vooroeversuppleties passen hierin.
Opportuniteiten inzake zandaanbod benutten. De beschikbare voorraad van het Belgisch Continentaal Plat is eindig. Bij verschillende grote infrastructuurprojecten komen er grote zandvolumes vrij waarvoor men een afzet zoekt. Dit kan een mooie win-win zijn indien het zand aan bepaalde voorwaarden voldoet.
Communicatie over het hoe en waarom van verkennende onderzoeken is nodig om draagvlak te creëren.