Nieuws

In 2017 verhuisden onze Antwerpse MDK-collega’s van het Loodsgebouw op de Tavernierkaai naar IMALSO op Linkeroever. Hoewel iedereen reeds 5 jaar heeft kunnen wennen aan deze verandering, kijkt menig collega nog weemoedig naar de andere Scheldeoever, waar het oude Loodsgebouw statig de tand des tijds doorstaat. Rivierloods Herman Croenen neemt je vandaag mee doorheen de rijke geschiedenis van het Loodsgebouw.

Loods en verhalenverteller

Bij de inhuldiging van het Loodsgebouw in 1894 werd het aanschouwd als het prachtige sluitstuk van de rechttrekking van de Scheldekaaien. In dit kantoorgebouw vonden alle Antwerpse Maritieme Diensten een warme thuis. Vandaag, 128 jaar later, is er hier van die drukke activiteiten niets meer te merken.

Als rivierloods draagt kapitein Herman Croenen het oude Loodsgebouw een warm hart toe. Hij vindt het verschrikkelijk om te zien dat het ooit bruisende kantoorgebouw nu blijft leegstaan en verloedert. Daarom schreef hij 'Het Loodsgebouw. Van de kantoren van de Antwerpse Maritieme Diensten naar leegstand’. Dit artikel verscheen onlangs in het nautisch tijdschrift Ruimschoots en lees je hieronder in onze nieuwsbrief.

Antwerpen verslibt en verzandt

In de tweede helft 19e eeuw werd de nautisch-technische situatie van de Rede van Antwerpen ronduit zorgwekkend.  De Werf ('aan de Werf' zou aan de oorsprong liggen van de naam 'Antwerpen')  en de andere uitsprongen op de rechteroever remden eb en vloed af.  Dit leidde tot aanslibbing en verzandingen. Er ontstonden ook twee smalle vaargeulen met beperkte diepgang.  De ruien en vlieten waren nog slechts slijkbakken, waar enkel platte schuiten konden afmeren bij hoog water.  De stadswijken liepen tot aan de rivieroever,  en de korte rechte stukjes kade tussen de vlieten vielen bij laag water net niet droog. Deze kaaien waren de naam aanlegplaats voor zeeschepen niet waardig. De ijzeren stoomschepen konden aan de Scheldekaaien niet afmeren door hun afmetingen en de toegenomen diepgang. 

Twee commissies die de zaak bestudeerden (1857 en 1870) kwamen tot de slotsom dat ingrijpende maatregelen zich opdrongen, wou Antwerpen als wereldhaven zich wapenen tegen de nieuwe uitdagingen van de toekomstige scheepvaart.

De rechttrekking van de Scheldekaaien 

De Werf werd weggebaggerd. Van Petrolempier-Zuid tot aan de zuidkant van de Kattendijksluis werd de oude stadskern tot 150 meter van de rivier gesloopt om plaats te maken voor een nieuwe kaaimuur ('den blauwe steen'), met een overslagterrein van 100 meter diep. Hierop werden een voorkaai met kranen, hangars, spoorwegbundels en een nieuwe verkeersweg aangelegd. Deze gigantische werken werden tussen 1877 en 1885 uitgevoerd. De werken werden begroot op 38 miljoen Belgische Frank en de onteigeningen liepen op tot 25 miljoen Belgische Frank. Op het hoogtepunt van de werken liep het kostenplaatje op tot  maar liefst 5 % van het Belgisch BNP!

In 1885 kreeg de haven van Antwerpen er met de nieuwe Scheldekaaien 27 nieuwe en moderne ligplaatsen bij met een uitgebaggerde diepte van 8 meter en had de Schelde, na de noodzakelijke uitbaggering, een bevaarbare rivierbreedte van 350 meter. Antwerpen was terug gewapend om haar plaats tussen de wereldhavens in te nemen. Als prijs had de stad Antwerpen een nooit geziene kaalslag te verduren gekregen. Hele wijken, markten, een klooster en een kerk waren met de grond gelijk gemaakt. Ei zo na was Het Steen ook onder de slopershamer verdwenen!

Kroonjuweel van de Scheldekaaien

In 1890 werd een overeenkomst gesloten tussen de Belgische Staat en de Stad Antwerpen voor de bouw van een Loodsgebouw om alle Openbare Scheldediensten in te huisvesten. 

De Stad stond in voor de bouw.  Als locatie werd de oude Zeeuwse Korenmarkt gekozen. Dit net ten zuiden van de Bonapartesluis aan de Tavernierkaai. Die kaai werd genoemd naar de zeevaarder Jean-Baptiste Tavernier uit de 17e eeuw.  De werken startten op 20 juni 1892 en werden exact twee jaar later afgerond.  Vandaar de inscriptie ‘1894’ op de voorgevel van het Loodswezen aan de rivierzijde. 

Het Loodsgebouw werd op 14 juli 1895 officieel ingewijd door burgemeester Jan Van Rijswijck. Het gebouw moest alle diensten huisvesten die betrokken waren bij het beheer en de exploitatie van de maritieme Schelde. Zoals het Waterschoutsambt (zeevaartpolitie), hydrografie, maritieme toegang, betonning en bebakening, scheepvaartinspectie en het  loodswezen, waarnaar het gebouw genoemd werd. In de zuidoostelijke vleugel kwam een postkantoor. De Staat huurde het gebouw van de Stad, die moest instaan voor het onderhoud.

De voor de neo-gotische stijl verantwoordelijke architecten waren H. Kennis en F. Truyman.  Het gebouw werd opgetrokken in baksteen en blauwe hardsteen. Het valt vooral op door de monumentale trap aan de rivierzijde, waarop 4 leeuwen de wacht houden en de achtzijdige hoektoren aan de noordwest zijde met acht bouwlagen. Op de puntgevel boven de trappen werd een Brabo-beeld geplaatst dat uitkeek over de Schelde.

De maritieme site werd vervolledigd door een schuilhaventje met een botenhelling, het Marguériedokje in 1883, een boeienmagazijn in 1899 en in 1925 een gebouw voor het Nederlands loodswezen.

Oorlogsgeweld

Bij de bevrijding van Antwerpen in september 1944 raakte de façade van het Loodsgebouw licht beschadigd door Duits artillerievuur vanop Linkeroever. Het waren  echter 2 inslagen van ‘vliegende  bommen’ (V1’s) die een serieuze impact hadden op de gevels van het Loodsgebouw.

In 1945 konden alle maritieme diensten terug hun intrek nemen in het gedeeltelijk herstelde gebouw. De herstelwerken werden gefinancierd door de Staat onder de post 'oorlogsschade' en duurden van 1945 tot 1951. 

Gebrekkig onderhoud en leegstand

Vanaf de jaren zeventig werd door de opeenvolgende inspecteurs-generaal van de Antwerpse Zeediensten gezocht naar nieuwe kantoren voor de verschillende entiteiten. 

Vanaf 1989, na de tweede Staatshervorming, werden deze diensten systematisch opgesplitst tot een Federaal en Vlaams niveau. De Federale diensten (Waterschout, Zeevaartinspectie, Rijnvaartcommissie, Binnenvaart, de Post) verlieten in de daarop volgende jaren de Tavernierkaai. De Vlaamse diensten (Vloot, Maritieme Toegang en Loodswezen) bleven gehuisvest in het ‘Loodswezen’, in afwachting van andere oorden. 

Daardoor ontstond er ook een vacuüm in het structurele onderhoud van het gebouw.  Doordat de staatsdiensten weg waren en de Vlaamse administratie overbleef, deed ook de Stad niets meer aan het gebouw. Het woord verkrotting kwam gevaarlijk dichtbij. Vooral de daken, ramen, raamkozijnen, de toren en de bovenste verdiepingen verkeerden de laatste jaren in erbarmelijke omstandigheden.

IMALSO

Na jaren vertraging door o.a. het faillissement van één van de aannemers werden de nieuwe gebouwen op Linkeroever op de site van de voormalige IMALSO medio 2016 opgeleverd aan het Agentschap Maritieme Dienstverlening en Kust (MDK).  Tegen juli 2016 verhuisden Vloot, Hydrografie en Loodswezen naar de omgebouwde kantoorgebouwen van IMALSO. Maritieme Toegang nam een nagelnieuw gebouw in gebruik naast het oude IMALSO gebouw. 

Nieuwe bestemming?

De bouw, lay-out en uitrusting van het gebouw maken een nieuwe bestemming niet eenvoudig. De woorden 'hotel' en 'culinair centrum' worden al eens gefluisterd, maar kandidaten voor dit soort project daagden nog niet op.  Buiten een zeldzame expositie of tentoonstelling is er weinig activiteit in het oude Loodsgebouw.  De kranige oude dame staat eenzaam en verlaten op een nieuwe bestemming te wachten.